Δωρεά, κατά το άρθρο 496 του Αστικού Κώδικα, είναι κάθε σύμβαση με την οποία ένα πρόσωπο, ο δωρητής, παρέχει σε ένα άλλο, το δωρεοδόχο, ένα αντικείμενο (κινητό ή ακίνητο) ή ένα δικαίωμα χωρίς κάποιο αντάλλαγμα. Είναι μία δικαιοπραξία που καταρτίζεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο, όταν δωρίζεται ακίνητο πράγμα (498 ΑΚ). Όταν δωρίζεται κινητό πράγμα, εάν δε συντάσσεται συμβολαιογραφικό έγγραφο, τότε θεωρείται ότι ολοκληρώνεται η δικαιοπραξία με την παράδοση του κινητού στο δωρεοδόχο, κατά το άρθρο 498 ΑΚ.
Σε περίπτωση της «δωρεάς υπό τρόπο», αφού παραδοθεί το αντικείμενο στο δωρεοδόχο, ο δωρητής απαιτεί την εκτέλεση του τρόπου, υποχρεώνει δηλαδή το δωρεοδόχο σε κάποιου είδους παροχή. Με τον όρο «παροχή» νοείται κάθε πράξη ή παράλειψη, περιουσιακής ή άλλης φύσεως. Η δωρεά είναι δικαιοπραξία εν ζωή ή αιτία θανάτου, ενώ γίνεται να ανακληθεί υπό προϋποθέσεις. Όταν η δωρεά πραγματοποιείται από το γονέα προς το τέκνο του, ονομάζεται γονική παροχή και φορολογείται διαφορετικά ανάλογα με την περίπτωση, ή και καθόλου.
Η ανάκληση της δωρεάς ρυθμίζεται από τις διατάξεις του άρθρου 505 επ. ΑΚ:
1) ο δωρητής μπορεί να ανακαλέσει τη δωρεά εάν ο δωρεοδόχος φανεί
αχάριστος με βαρύ παράπτωμα απέναντι στο δωρητή ή στο σύζυγο ή στενό συγγενή του, ειδικά αν έχει αθετήσει την υποχρέωσή του να διατρέφει το δωρητή,
2) ο κληρονόμος του δωρητή
έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά εάν ο δωρεοδόχος με πρόθεση θανάτωσε το δωρητή ή τον εμπόδισε να ανακαλέσει τη δωρεά,
3) από το δωρητή ή τον κληρονόμο του επιτρέπεται
ανάκληση εάν ο δωρεοδόχος παραλείπει υπαίτια να εκτελέσει τον τρόπο υπό τον οποίο έγινε η δωρεά και
4) η δωρεά που έγινε από άτομο που δεν έχει γνήσιους κατιόντες μπορεί να
ανακληθεί μέσα σε πέντε έτη από τη χρονική στιγμή που εκπληρώθηκε, αν όσο ζούσε ο δωρητής ή ύστερα από το θάνατό του, γεννήθηκε γνήσιο τέκνο του ή αν νομιμοποιήθηκε τέκνο του με
γάμο.
Η ανάκληση της δωρεάς αποκλείεται εάν ο δωρητής έχει δώσει συγγνώμη στο δωρεοδόχο. Επίσης, η ανάκληση αποκλείεται εάν έχει περάσει ένα έτος από τότε που ο δωρητής πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης, έχοντας παράλληλα το δικαίωμα να ανακαλέσει. Τέλος, εάν ο δωρεοδόχος έχει πεθάνει ή εάν η δωρεά έγινε λόγω ιδιαίτερου ηθικού καθήκοντος ή από λόγους ευπρέπειας, τότε δε γίνεται να πραγματοποιηθεί ανάκληση.
Σε περίπτωση ανάγκης να αποδειχθεί εάν η παροχή χρημάτων χωρίς αντάλλαγμα αποτελεί δωρεά, όταν δεν έχει συνταχθεί σχετικό έγγραφο (περίπτωση άτυπης
δωρεάς), η αρμόδια ελεγκτική αρχή έχει το βάρος απόδειξης της δικαιοπραξίας. Έχει κριθεί νομολογιακά ότι συνάγεται τεκμήριο δωρεάς όταν συντρέχουν τα παρακάτω:
1) τα πρόσωπα
που εμπλέκονται στην παραχώρηση είναι συνδεδεμένα με στενό, ιδιαίτερο συγγενικό δεσμό,
2) όταν ο υπεύθυνος Προϊστάμενος της ελεγκτικής αρχής έχει αποκλείσει αιτιολογημένα όλες
τις άλλες πηγές της προέλευσης των χρημάτων κατά το ποσοστό που ενισχύθηκε η περιουσία του δωρεοδόχου, ή όταν αιτιολογημένα αποκλείει τις πηγές των χρημάτων που έχουν επικαλεστεί οι
δωρητής και δωρεοδόχος,
3) όταν ο αρμόδιος Προϊστάμενος βεβαιώνει ότι ο δωρητής διαθέτει την οικονομική κατάσταση που δικαιολογεί τη δωρεά που υποστηρίζεται ότι έχει
πραγματοποιηθεί.
Αν πληρούνται αυτά τα κριτήρια, τότε καταλογίζεται από τον Προϊστάμενο φόρος δωρεάς, όταν προβλέπεται, ακόμα και αν δεν υπάρχουν πλήρεις αποδείξεις για το
ότι αυτή πραγματοποιήθηκε (ΣτΕ 954/1982, 4026/1983).
Για να συμπεριληφθεί το ποσό των χρημάτων της δωρεάς στη φορολογική δήλωση του ενδιαφερόμενου, η δωρεά πρέπει να έχει δηλωθεί στην αρμόδια ΔΟΥ έως τις 31 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, ούτως ώστε να πληρωθεί και ο αναλογούν φόρος. Σε περίπτωση που έχει καταρτιστεί συμβολαιογραφικό έγγραφο, και οι δύο συμβαλλόμενοι, δωρητής και δωρεοδόχος, πρέπει να υποβάλουν δήλωση της δωρεάς στην αρμόδια ΔΟΥ. Άλλως, όταν δεν έχει καταρτιστεί συμβολαιογραφικό έγγραφο, μόνο ο δωρεοδόχος υποχρεούται σε δήλωση φόρου δωρεάς (άρθρο 85 παρ. 2 Ν. 2961/2001). Σε κάθε περίπτωση, το ποσό της δωρεάς πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στη φορολογική δήλωση του δωρητή, καθώς θεωρείται ως τεκμήριο και πρέπει να καλύπτεται από το εισόδημά του. Ο δωρητής, όταν προβαίνει σε δωρεά χρημάτων, οφείλει να δικαιολογεί πόθεν έσχες για να είναι νόμιμη η δικαιοπραξία.
Απαιτείται πάντοτε προσοχή κατά την αγορά περιουσιακών στοιχείων από σύζυγο ο οποίος δε δικαιολογεί τα διαθέσιμα κεφάλαια για την αγορά με τα ατομικά του εισοδήματα, ενώ για να θεωρείται ότι έχει λάβει προς τούτο δωρεά χρημάτων από τον άλλο σύζυγο, χρειάζεται να υπάρχει τεκμήριο άτυπης δωρεάς από τον τελευταίο. Εάν δεν πληρούνται τα προαναφερθέντα κριτήρια άτυπης δωρεάς χρημάτων, τότε καταλογίζεται φόρος για τη δωρεά μεταξύ συζύγων.